Assertief zijn en nee zeggen!!!

Door Miloe van Beek
Effectiever met je tijd omgaan, is niet alleen een kwestie van beter leren plannen. Het is ook belangrijk om erachter te komen waarom je niet genoeg tijd hebt. Vaak heeft een tijdtekort te maken met te weinig assertief gedrag. Een veel voorkomende oorzaak van werkdruk, stress of burnout, is moeite hebben met nee zeggen en grenzen stellen. Voor je het weet zit je opgescheept met allerlei klusjes die niet tot jouw takenpakket behoren. Het gevolg is veel stress omdat je niet meer aan je eigen werkzaamheden toekomt. Bovendien zullen mensen misbruik van je maken omdat ze weten dat ze dat klusje toch op je kunnen afschuiven.
Respect afdwingen
Vaker nee zeggen, kan je veel tijd besparen. Vraag jezelf eens af waarom je geen nee zegt. Het kan zijn dat je je werk zo leuk vindt dat je alles wel wilt doen, maar vaker heeft het te maken met aardig gevonden willen worden. Ook hebben veel werknemers het gevoel dat nee zeggen tegen een collega egoïstisch overkomt, of ze voelen zich schuldig. Nee zeggen heeft te maken met assertiviteit: het opkomen voor je eigen belangen. Je laat zien dat je keuzes maakt en zelf bepaalt waar je grenzen liggen. Assertiviteit is iets anders dan agressie, reageer dus nooit boos op een verzoek van een collega. Dat kan onnodig de verhoudingen verstoren.
Vriendelijk nee zeggen
Luister goed naar het verzoek van de ander en stel vragen. Zo kom je erachter hoeveel tijd de klus kost en kun je beter beslissen of dat in je schema past. Vertel altijd waarom je het werk niet wilt of kunt uitvoeren, dan zal die ander daar meestal begrip voor kunnen opbrengen. Vermijd wel dat je in een discussie terechtkomt, ga jezelf niet verdedigen. Dan lijkt het of je niet achter je 'nee' staat. Zeg ook duidelijk nee en niet misschien kan ik het straks doen. Dan schep je verwarring en moet je de klus alsnog doen, met het risico dat je later toch nog nee moet zeggen Uiteindelijk zal regelmatig nee zeggen respect afdwingen bij collega's. Ze zullen je grenzen respecteren en minder klussen bij jou neerleggen.
Positie misbruikenNee zeggen tegen collega's is iets anders dan nee zeggen tegen je leidinggevende. Je baas is je opdrachtgever, dus is het moeilijker om hem een klus te weigeren. Maar er zijn leidinggevenden die hun positie misbruiken en werknemers werk laten doen waar ze zelf - ook vanwege een slechte planning - niet aan toekomen of er geen zin in hebben. Als je het idee hebt dat je baas met klusjes aankomt die niet tot jouw takenpakket behoren, kun je bijvoorbeeld aangeven dat je eigen werk niet afkomt wanneer je dat er nog bij moet doen.

---

Denkpatronen die het moeilijk maken om nee te zeggen
Iedereen heeft er wel eens mee te maken. Een bekende, of een min of meer goede vriend(in) vraagt je wat en je vindt het moeilijk om te weigeren. Zelfs bij een onbekende colporteur op straat ('Mag ik u wat vragen?') kan het lastig zijn om nee te zeggen. Als je beseft dat je niet op een verzoek wilt ingaan, maar dit niet durft te zeggen, dan is dat vaak het gevolg van bepaalde gedachten en denkpatronen. Aan de hand van een aantal voorbeelden worden gedachten besproken, die in dergelijke situaties een rol kunnen spelen. Alternatieve gedachten en een andere aanpak die je kan helpen toch nee te zeggen komen vervolgens aan bod.
Voorbeelden van situaties waarin je 'Nee' zou willen zeggen
Een vriend(in) belt je op om mee uit te gaan Het uitzendbureau belt of je voor ze wilt werken In een werkgroep word je gevraagd of jij niet even het verslag wilt uittypen Ouders, ooms en tantes, kennissen bieden je hun oude spullen aan (tafeltje, bankje) terwijl je deze zeer lelijk vindt Iemand vraagt je mee naar een film te gaan die al zijn / haar andere vrienden al hebben gezien en je bent echt de laatste die hij / zij kan vragen Je huisgenoot wil je fiets (brood, beleg, melk, etc) lenen, terwijl je ervaring is dat in de vocabulaire van deze huisgenoot 'lenen' betekent 'houden'. Na een weekend bij je ouders krijg je appels, kaas, aardappels, vlees etc. mee, zodat je een extra weekendtas nodig hebt om de spullen te vervoeren.
Automatische onrealistische gedachten die nee zeggen verhinderen zijn
"Straks kwets ik ze!" "Straks worden ze boos!" "Ik moet goede redenen hebben om nee te zeggen!" "Ik mag niet van mening veranderen!" "Zelf vind ik het ook heel vervelend als iemand op zo'n moment nee zegt!"
Doorbreek automatische onrealistische gedachten
Realistischer is het om dit automatisme te doorbreken. Maak van de uitroep een vraag. Stel kritische vragen over deze situatie en formuleer realistische antwoorden: 1. 'Wanneer kwets je iemand?' in plaats van "Straks kwets ik ze!" Wanneer kwets je iemand? Door te zeggen dat je iets mooi vindt, terwijl je eigenlijk denkt "zoiets lelijks heb ik nog nooit gezien" of "als ik thuis kom gooi ik dat eten gewoon meteen weer weg"? Of door te zeggen dat dit je smaak niet is, of simpelweg te bedanken voor het aanbod en te zeggen dat een ander er misschien veel meer plezier van kan hebben. Je kunt iemand bijvoorbeeld bedanken voor de goede bedoelingen, maar toch weigeren op het aanbod in te gaan. 2.1 'Kan ik 100% zeker voorspellen dat iemand boos wordt?' in plaats van "Straks worden ze boos!" Door te denken "als ik nee zeg, dan wordt een ander boos" ben je al aan het voorspellen hoe die ander zal gaan reageren. Terwijl mensen de gave van toekomst voorspellen toch echt niet bezitten. Je bent negatief aan het anticiperen, terwijl je niet zeker weet hoe de ander zal reageren. 2.2 'Mag een ander niet boos worden?' in plaats van  "Straks worden ze boos!" Ook als jij daar niet zo goed tegen kunt, heeft een ander toch het recht om boos te worden of teleurgesteld te zijn als je een verzoek weigert. De meeste mensen vinden het vervelend als iemand boos op hen wordt en sommigen zijn daar zeer gevoelig voor. Vraag je af waarom jij daar gevoelig voor bent. Wat voorspel je in dit geval? Gaan er vreselijke dingen gebeuren? Je kunt je waarschijnlijk heel goed voorstellen waarom een ander het vervelend vindt dat je bijvoorbeeld niet mee wilt gaan om iets te gaan drinken. Maar als je niet wenst mee te gaan dan zal je toch nee moeten zeggen. Ook als je iets begrijpt, dan hoef je nog geen ja te zeggen. 3. 'Is uitleg verplicht?' in plaats van  "Ik moet goede redenen hebben om nee te zeggen!" Je hebt het volste recht om 'nee' te zeggen of een aanbod af te slaan zonder daarbij te vertellen waarom je weigert. Een gesprek verloopt echter vaak wel soepeler en je maakt het voor jezelf wel gemakkelijker als je toch een gangbare (sociaal acceptabele) reden noemt: "het is niet mijn smaak, dank je", "mijn kamer is al vol", "ik heb al een andere afspraak" of het al eerder genoemde: "je kunt er wellicht een ander plezier mee doen". Ook Het spijt me, maar ik heb het te druk' is dezer dagen ook een aardig excuus. Door een reden te noemen neemt je mogelijke spanning uit het gesprek weg en voorkom je bijvoorbeeld gezichtsverlies voor een ander. 4. 'Moet ik altijd dezelfde mening houden?' in plaats van "Ik mag niet van mening veranderen!" Soms besef je pas achteraf dat je toch weer 'ja' hebt gezegd en dat je hier graag op terug wilt komen. Dat is vervelend, maar je hebt het recht om van mening te veranderen. Een zin als "ik heb er nog eens over nagedacht en het spijt me, maar ik kan je toch niet helpen verhuizen" kan je mogelijk helpen. Doe dat dan wel zo spoedig mogelijk! Dat lijkt een overbodige mededeling, maar vervelende zaken worden nu eenmaal gemakkelijk uitgesteld. 5. 'Zijn vervelende situaties altijd te vermijden?" in plaats van "Zelf vind ik het ook heel vervelend als iemand op zo'n moment nee tegen mij zegt!" Wat heeft jouw voorkeur en wat zou je zelf liever hebben: dat iemand tegen zijn zin met je mee gaat, steeds op zijn horloge zit te kijken wanneer hij het kan maken weer weg te gaan?! Of dat iemand eerlijk zegt geen zin te hebben. Op deze laatste manier weet je in ieder geval, dat als je samen iets onderneemt, je dat beiden ook echt wilt. Natuurlijk zijn er situaties waarin het handiger is om op een verzoek in te gaan, of waarin je het simpelweg niet kunt maken om nee te zeggen. Denk bijvoorbeeld maar aan verplichtingen in je werk, welke je geacht wordt na te komen. En soms, als een eenvoudig 'nee' niet lijkt door te dringen bij de ander, kan het helpen om toch je redenen te vermelden. Ook kan het soms helpen een aantal keren 'nee' te blijven zeggen, stug te blijven volhouden terwijl de ander je op allerlei manieren probeert te overtuigen. Nee, nee, en nog eens nee, kan soms nodig zijn. En er is niets op tegen om dan op te merken dat dit moeten herhalen vervelend is de gesprekspartner maar eens beter moet luisteren.
Eindconclusie
Als je merkt dat je 'ja' zegt terwijl je eigenlijk 'nee' wilt zeggen, is het belangrijk om je bewust te zijn van het denkpatroon dat dit veroorzaakt. Er is niets tegen om een ander een plezier te doen, maar als je dit voortdurend doet op grond van onrealistische denkpatronen, dan zet je jezelf als het ware steeds buiten spel. Je doet dan alsof het nodig is om altijd maar vriendelijk en bereidwillig te zijn, maar in een evenwichtige relatie is dat eerder schadelijk dan noodzakelijk.           spoor de automatische denkpatronen op           leer de automatische denkpatronen te doorbreken           stel kritische vragen           vindt realistische antwoorden           doe leerzame ervaringen op (in normale omstandigheden is de realiteit nooit zo erg   als jij denkt)           besef dat voor dit leerproces tijd nodig is!   Lastige situaties in gesprekken In gesprekken kunnen lastige situaties ontstaan. Dat vooruitzicht brengt sommigen ertoe om maar geen gesprek te beginnen. Terwijl anderen niet goed raad weten met sommige situaties. Een aantal van dit soort situaties wordt met de oplossing erbij besproken.

Niet weten hoe te beginnen

Het idee dat je alleen een gesprek met iemand kunt beginnen op een flitsende en originele wijze is een wijd verbreid misverstand. Dit idee hindert het aanknopen van een gesprek. Gesprekken beginnen bijna altijd voorzichtig zodat beide gesprekspartners zich gemakkelijk kunnen terug trekken. Cliché-opmerkingen zijn bruikbaar om te beginnen, want de belangrijkste boodschap is eigenlijk 'Ik wil een gesprek beginnen'. Stel open vragen ('Wat vind je van ....?') over onderwerpen die gemeenschappelijk zijn. Luister en merk op dat er vaak, naast een antwoord op je vraag, ook extra informatie wordt gegeven. Gebruik die extra informatie om het gesprek te verdiepen. Er ontstaat alleen een persoonlijk gesprek als je ook iets over jezelf wilt zeggen.

Niet weten hoe te stoppen

Soms wil je een gesprek stoppen omdat het gesprek je niet interesseert, de persoon vervelend blijkt te zijn of omdat je bijvoorbeeld iemand anders wilt spreken. Hoe nu te stoppen zonder iemand te 'kwetsen'? Besef dat je niet verplicht bent met iemand te spreken. Soms gaan mensen beiden uit beleefdheid verder, terwijl ze er beiden genoeg van hebben. Hoe nu op een soepele manier met een gesprek te stoppen? Een gesprek dooft uit als de stimulans ontbreekt om verder te gaan. Doe dat door minder in te gaan op wat iemand zegt, wend je (letterlijk) wat af van iemand, dat wil zeggen minder oogcontact en wat achter over leunen, enz. Beleefde formules kunnen hier zeer bruikbaar zijn: 'Het spijt, maar ik moet nu verder', 'Sorry, maar ik zie daar Jan lopen en die heb ik dringend nodig'

Het gesprek loopt niet

Aan een gesprek wordt door minstens twee mensen deelgenomen en als het gesprek niet loopt dan heeft dat meestal met die twee mensen te maken. Het is niet waarschijnlijk dat de stroefheid van het gesprek alleen aan jou ligt. Dat is een negatieve interpretatie en wie zo redeneert zal zich opgelaten voelen, proberen extra zijn best te doen en dat stimuleert niet. Probeer te ontdekken wat de oorzaken zijn: Terughoudendheid. In een goed lopend gesprek is een zeker evenwicht wat betreft het niveau van persoonlijke informatie. Als één of beide gesprekspartners zeer terughoudend zijn dat loopt het gesprek stroef. Vraag je af hoe jouw inzet is. Gemeenschappelijke interessen blijken nauwelijks aanwezig te zijn. Wil je dit gesprek eigenlijk wel voortzetten? Eén of beide gesprekspartners denken dat het niet interessant is wat ze hebben te zeggen. In een persoonlijk gesprek is dit ter sprake te brengen en daardoor wordt het gesprek vanzelf interessanter. Trouwens mensen praten vaak uit een behoefte aan gezelligheid met elkaar en dat gaat vaak over weinig diepzinnige onderwerpen. Het hoeft niet altijd interessant te zijn. Iemand kan met zijn aandacht ergens anders zijn. Daar zullen wel redenen voor zijn en dat hoeft niets met jou te maken te hebben!

Stiltes in het gesprek

Stiltes zijn een onvermijdelijk onderdeel van een gesprek. Stiltes worden problematisch als je interpreteert dat de stilte betekent dat iemand het niet interessant vindt wat je zegt. Als je dan tegen jezelf zegt 'Ik moet wat zeggen' dan groeit de spanning in jezelf en dat stimuleert meestal niet. Wacht maar eens af. Soms zijn stiltes een teken dat het gesprek niet loopt door wederzijdse terughoudendheid of gebrek aan interesse.

Niet willen spreken over bepaalde onderwerpen

Over sommige onderwerpen wil je liever niet of slechts in beperkte mate spreken. Ook als je een goed gesprek met iemand hebt, dan heb je nog steeds het volste recht terughoudend te zijn over bepaalde onderwerpen. Omdat mensen dat gemakkelijk verkeerd uitleggen ('Ik heb zeker iets verkeerd gezegd') is het maar beter om openlijk te zeggen dat je het over dit onderwerp verder niet wilt hebben. Bijvoorbeeld 'Het spijt me, maar ik praat hier verder liever niet over'. Je zou dat kunnen toelichten ('Dit is momenteel een moeilijk onderwerp voor mij', 'Bedankt voor je belangstelling, maar ik praat liever over iets anders') maar dat is niet verplicht.

Bang dat je zeurt

Angst is vaak gebaseerd op een gedachte of een denkpatroon van jezelf over een ander. Zo'n denpatroon kan bijvoorbeeld zijn 'Die ander zal me wel een zeurpiet vinden' en 'Mensen willen niet omgaan met zeurpieten'. Zie dat je net doet of je de gedachten van iemand over jou kunt lezen, en dat je de negatieve gevolgen hiervan in de toekomst kunt voorspellen. Over het algemeen kan je maar beter vragen hoe een ander over je denkt, dan daar op een negatieve manier over speculeren. In normale omstandigheden zijn jouw speculaties altijd negatiever dan de feiten van de realiteit. Overigens zijn er zeker gesprekssituaties waarin iedereen net doet alsof alles fantastisch gaat en er uitsluitend sprake is van succes-stories. Wie in dat gezelschap realistisch blijft valt uit de toon en wordt wellicht voor een zeurpiet versleten. Wellicht verkeer je dan in het verkeerde gezelschap, heb je niet zo'n zin in dit toneelspel, of wat dan ook. Soms is dit onvermijdelijk en is het verstandig hier maar wat mee te gaan.

Iets niet durven zeggen

Angst is vaak gebaseerd op een gedachte of een denkpatroon over de ander. Het is dan net alsof je zeker weet dat de ander zal afkeuren wat je van plan bent te gaan zeggen. Meestal gaat het hier om een drempel. Je ziet tegen iets op en je hebt nog geen feedback over hoe het valt. Het onbekende vul je dan op met angstige fantasieën. Realiseer je dat speculeren over wat een ander zal gaan vinden van wat jij hebt te zeggen is gebaseerd op 'gedachten lezen' en 'toekomst voorspellen'. Over het algemeen kunnen mensen dat niet. Onder woorden brengen dat het je moeilijk vindt om iets te zeggen kan een goed begin zijn. Het kan ook voorkomen dat er sprake is van een tegenstelling van belangen. Je hebt bijvoorbeeld toegezegd om voor een commissie een klusje op te knappen en je merkt dat je in verband met een examen geen tijd hebt. Dan is er sprake van een conflict want jij wilt iets niet en anderen zullen proberen je hier aan te houden. Maar als er in de commissie sprake is van een goed klimaat van samenwerken dan kan je terug komen op een toezegging. Dat hoeft geen probleem te zijn en de volgende keer doe jij dan wat meer dan de anderen.

Anderen bemoeien zich met het gesprek

Als je graag met één persoon wilt spreken dan is het verstandig enige afzondering te kiezen. Toch kan het voorkomen dat iemand anders zich met het gesprek bemoeit. Sommige mensen voelen niet aan dat ze op dat moment niet welkom zijn. Beleefdheidsformules kunnen dan bruikbaar zijn, bijvoorbeeld 'Het spijt me maar ik zou dat even samen met ... willen bespreken'. Met een 'Tot straks' schep je nog een extra afstand.

Iemand wil niet met je praten

Mensen kunnen vele redenen hebben om je niet te betrekken in een gesprek. Dat zegt iets over die mensen en weinig over jou. Als je dit interpreteert als een persoonlijke afwijzing dan maak je het jezelf moeilijk en respecteer je niet de (goede) redenen van iemand om geen gesprek te hebben. Ongetwijfeld zijn er ook gezelschappen waar mensen alleen maar met 'belangrijke' mensen willen spreken. Jij wordt dan niet gezien als een VIP en bent niet interessant voor die persoon. Maar is dat eigenlijk wel nodig? Is dit gezelschap trouwens interessant voor jou?

Gepest worden

Mensen plagen elkaar geregeld, maar daar waar de grenzen van iemand niet worden gerespecteerd is er sprake van pesten. Pesten is agressief en geeft diegene die pest vaak een kick ('Ik ben in deze situatie de baas door een ander te vernederen'). Gepest worden is uiterst onaangenaam. Bovendien durven mensen vaak iemand die gepest wordt niet in bescherming te nemen omdat ze bang zijn om zelf gepest te worden. In de steek gelaten worden kan gepest worden extra pijnlijk maken. Als iemand onaangenaam tegen je doet, dan is dat vervelend en kan dat een goede reden zijn om het gesprek af te kappen. Toch doen mensen dat vaak niet, want 'daar moet je tegen kunnen' en 'het is kinderachtig' als dit niet accepteert. Maar laat je niets wijs maken: pesten is een agressief soort gedrag dat vaak met dit soort redenen wordt goed gepraat. Pesten heeft een slechte invloed; niet alleen op diegene die gepest wordt maar ook op degene die pest. Grenzen stellen en aangeven dat je dit vervelend vindt kan een goede tactiek zijn. Je probeert iemand dan niet te overtuigen van je gelijk, maar je deelt alleen maar mede. Je informeert 'Ik vind het vervelend, dat...'. En bij commentaar hierop 'Dat kan je allemaal wel vinden, maar ik vind het vervelend, dat ...' Realiseer je dat in sommige studentenkringen veel tijd wordt besteed aan agressief met elkaar omgaan. Deze mensen hebben een wat vertekend beeld van de wereld, trainen zichzelf in onaangenaam gedrag en zijn waarschijnlijk niet het (wellevende) gezelschap dat je zoekt. In het rapport 'De Introductieperiode in 2002' van de Landelijke Kamer van Verenigingen wordt dan ook aandacht gegeven aan het voorkomen van pesten tijdens de introductieperiode. Wie overigens veel gepest is in zijn leven en daar hinder van ondervindt doet er verstandig aan advies en hulp te zoeken. Pesten op school of op het werk wordt de laatste jaren gezien als een zeer serieus te nemen problemen.

Gesprekspartner bepaalt te sterk het onderwerp van gesprek

Soms zijn anderen zeer veel aan het woord en luister jij zonder zelf iets te zeggen. Het zou kunnen dat je onbedoeld dit gepraat aanmoedigt door aandachtig te luisteren, vragen te stellen, je in de rede te laten vallen, enz. Door dit minder te doen verander je de situatie. Als iemand dan toch door blijft gaan dan is die persoon misschien meer uit op een monoloog dan op een gesprek. Vraag je af of je hier mee door wilt gaan. Het kan ook voorkomen dat iemand steeds maar over het zelfde praat omdat die persoon daar interessant mee wil doen of eenvoudigweg geen andere gespreksonderwerpen heeft. Vraag je ook hier af of je hier mee door wil gaan.

Conflicten, onredelijke verzoeken en kritiek

In conflicten, bij onredelijke verzoeken en kritiek tellen niet alleen de argumenten, maar de situatie wordt meestal geladen emotionele manipulaties. Dat doe je zelf, de ander doet dat of beiden manipuleren. Voortdurend strijdbaar de confrontatie opzoeken of het tegendeel, altijd maar toegeven hebben grote nadelen. Gesprekstechnieken helpen de effecten van manipulaties te neutraliseren. Herhaal je boodschap als een kapotte grammofoonplaat en bedenk niet telkens iets nieuws. Ga niet tegen iets in en ga je niet verdedigen, maar geef mee op een 'mistige' manier en blijf bij de standpunt. Geef een fout toe zonder daar een drama van te maken. Verdedig je niet tegen kritiek. Probeer er van te leren en lok uit dat de ander de kritiek concretiseert. Stel een grens bij onacceptabel gedrag: nee is nee.

Weigeren van een verzoek: nee zeggen
Als je hebt besloten om een verzoek te weigeren dan helpt het volgende bij de uitvoering van dit besluit. Bij een weigering is er sprake van, wat wordt genoemd, een 'slecht nieuws gesprek'. Je hebt iets mee te delen wat een ander waarschijnlijk niet leuk zal vinden. Dat is vervelend, maar soms is dat onvermijdelijk. Zo'n 'slecht nieuws gesprek' heeft verschillende fasen. Als je rekening houdt met deze fasen, dan loopt het gesprek gemakkelijker.
Tactisch nee zeggen in fasen
-Doe na een korte inleiding je mededeling, bijvoorbeeld 'Het spijt me, maar ik leen je dit boek niet uit'. Draai niet om deze boodschap heen en probeer deze niet te verhullen of te verzachten. -Verwacht niet dat iemand dit zomaar accepteert, maar ga je besluit niet verdedigen. Spreek uit dat je kan begrijpen dat iemand bijvoorbeeld teleurgesteld is en herhaal je boodschap. Je zou iemand zelf kunnen helpen bij 'stoom af te blazen' dat wil zeggen onder woorden brengen wat die ander vindt en voelt, maar je blijft bij je punt. Bijvoorbeeld: 'Ik begrijp dat je vindt dat ik verschrikkelijk overdrijf, maar, het spijt me, ik leen je dit boek niet uit', 'Ik kan me voorstellen dat je teleurgesteld in mij bent, maar ...', of 'Je hebt er zo te zien behoorlijk de pest in, maar ...'. Door de oplopende spanning zijn mensen in deze fase vaak geneigd toch maar toe te geven. -Pas na een emotioneel getinte fase zou je met iemand kunnen overleggen of er een andere oplossing is, wat meer kunnen vertellen waarom je nee zegt, enz. -Soms kan een dergelijk openhartig gesprek op een constructieve manier afgerond worden. Voorbeelden hiervan zijn: °Je bent het niet met elkaar eens, dat kan en dat mag. Maar nu is het ten minste duidelijk. Bij wijze van spreken: even goede vrienden, maar op dit punt verschillen de meningen. °Omdat je daar nog nooit iets over had gezegd begrijpt je gesprekspartner nu pas waarom je iets weigerde. Mensen kunnen nu eenmaal niet gedachten lezen en je zult je standpunten moeten laten merken. °Iemand ziet in dat het verzoek onredelijk is. Soms nemen mensen een weigering hoog op en voelen dit als een persoonlijke afwijzing. Ook als dat niet je bedoeling is, kunnen sommigen toch een grote persoonlijke betekenis hechten aan een weigering. Daar is dan op dat moment niet veel aan te veranderen. Later kan je er misschien op terug komen en is er wellicht verder over te spreken.

Omgaan met conflicten, onredelijke verzoeken en kritiek
Samenvatting
In conflicten, bij onredelijke verzoeken en kritiek tellen niet alleen de argumenten, maar de situatie wordt meestal geladen door emotionele manipulaties. Dat doe je zelf, de ander doet dat of beiden manipuleren. Voortdurend strijdbaar de confrontatie opzoeken of het tegendeel, altijd maar toegeven hebben grote nadelen. De volgende gesprekstechnieken helpen de effecten van manipulaties te neutraliseren. 1)Herhaal je boodschap als een kapotte grammofoonplaat en bedenk niet telkens iets nieuws. 2)Ga niet tegen iets in en ga je niet verdedigen, maar geef mee op een 'mistige' manier en blijf bij de standpunt. 3)Geef een fout toe zonder daar een drama van te maken. 4)Verdedig je niet tegen kritiek. Probeer er van te leren en lok uit dat de ander de kritiek concretiseert. 5)Stel een grens bij onacceptabel gedrag; nee is nee.
Conflict, onredelijk verzoek, kritiek en 'er tegen moeten kunnen'
In conflicten, bij onredelijke verzoeken en kritiek gaat het meestal niet alleen om de inhoud maar spelen emoties en de relatie tussen de betrokkenen een grote rol. Niet alleen de argumenten tellen, maar de situatie wordt meestal geladen door gevoelsmatige interpretaties en persoonlijke botsingen. Dat kan van één of van beide kanten komen. Strikt genomen gaat het in een conflict alleen maar om tegengestelde opvattingen en wensen. Je bent het niet met elkaar eens en dat kan gebeuren. Als het niet om 'winnen / verliezen' gaat, dan kan je gezamenlijk een compromis proberen uit te werken en waarschijnlijk is dat in beider voordeel. Maar als getest wordt wie 'de sterkste' is, dan wordt de situatie hoogst ingewikkeld. Soms lijkt een ander daar duidelijk op uit te zijn, maar soms ben jij vooral zelf bezig om te laten zien dat je niet 'zwak' bent. Een onredelijk verzoek is een verzoek dat, gegeven jouw belangen, niet acceptabel is. Wellicht wil je iemand best helpen, maar dit verzoek is niet redelijk. Toch is een onredelijk verzoek vaak moeilijk af te wijzen omdat het verzoek met emoties wordt verbonden. Iemand oefent als het ware psychologische druk op jou uit door in te spelen op schuldgevoelens ('Vraag ik eens een keer wat ...'), te suggereren dat je maar slap, laf, dom, saai, enz. bent ('Aan jou heb je ook niets'), te dreigen en te overdonderen ('Dat neem ik niet, zo laat ik me niet behandelen door jou'), enz. Maar soms laad je de situatie zelf in hoge mate op doordat je bijvoorbeeld bang bent dat iemand boos wordt als je het onredelijke verzoek weigert, of omdat je altijd aardig gevonden wil worden. Kritiek is moeilijk te verwerken als je meent dat dit op jou persoonlijk slaat. Soms is daar alle aanleiding toe en merk je hoe iemand je emotioneel onderdruk zet door het op de persoon te spelen en niet op de zaak zelf (bijvoorbeeld 'Jij hebt ook altijd wat!', 'Jij begrijpt er ook helemaal niets van'). En soms voel je aan dat iemand vooral kritiek op je heeft om te laten voelen wie hier de sterkste is. Maar soms ben jij het zelf die vindt dat de kritiek op jou als persoon slaat en is dat niet de bedoeling van de ander. 'Er tegen moet kunnen' In sommige studentenkringen heerst de opvatting, dat je een bepaald soort onaangenaam gedrag van iemand moet accepteren, omdat je daar 'tegen moet kunnen'. Dit is echter een vorm van manipulatie. Iemand geeft je bijvoorbeeld een grote bek en als jij dan laat blijken dat je dit vervelend vindt dan wordt gesuggereerd dat jij niet deugt . Jij zou dan 'zwak' of 'overgevoelig' zijn. Deze opvatting en dit soort gedrag doen sterk denken aan pesten en uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat pesten voor alle betrokkenen (slachtoffer en dader) schadelijk is. Het slachtoffer heeft hier echter in eerste instantie het meeste last van.
Gesprekstechnieken die manipulaties neutraliseren
Sommige mensen zijn zeer handig in emotioneel manipuleren en lijken het nodig te hebben om steeds maar te laten zien hoe 'sterk' ze zijn. Anderen zijn zeer gevoelig voor emotioneel manipuleren en lijken vrij weerloos hier tegen te zijn. In beide gevallen kan dit samenhangen met een levensgeschiedenis. Hoe dan ook, wie in een conflict, bij een verzoek of bij kritiek emotionele druk hanteert om te winnen, probeert je te manipuleren. De technieken die hier verder worden besproken helpen je deze manipulaties zo veel mogelijk langs je af te laten glijden en je doel te bereiken. Botweg de beuk erin ('Ik zal eens wat laten zien, want ik ben geen watje'), helpt je meestal niet om het effect van manipulaties te neutraliseren. Vinden dat iemand zich anders zou moeten gedragen ('Het is gemeen / onrechtvaardig'), helpt ook niet. Door bewust gesprekstechnieken toe te passen heb je meer greep op de situatie en zal je minder angst en hulpeloosheid voelen. Daardoor zal je minder snel in de verdediging schieten of het maar opgeven. De technieken zijn bruikbaar in verschillende situaties en hebben uiteraard voor - en nadelen. Oefen deze technieken eerst in relatief gemakkelijk situaties!
1. Herhalen van de boodschap: de kapotte grammofoonplaat
Het zou kunnen dat er in het gesprek een aanvaardbaar compromis ontstaat. Je kunt een vriend bijvoorbeeld nu niet helpen, maar wel na het examen. Pas op dat je om de spanning van het moment te verlichten niet te snel iets aanvaardbaar vindt. Maar realiseer je dat je altijd op iets terug kunt komen ('Het spijt me, maar ik heb er nog eens over nagedacht en ... Ik heb iets toegezegd wat ik helaas niet waar kan maken.')
2. Meegeven en sturen: misten
Misten houdt in dat je niet in gaat tegen krachtige emotionele manipulaties die bedoeld zijn om je onder druk te zetten. Je biedt geen weerstand, maar geeft mee en daardoor kan je sturen. Stel dat iemand zegt, of sterker nog alleen maar suggereert 'Je moet me helpen, want anders laat je me in de steek'. Je zou dan kunnen uitleggen dat dit niet zo is (dan kan die ander zeggen 'Maar nu toch wel..'), dat het verzoek van iemand onredelijk is (dan kan die ander zeggen 'Vraag ik eens een keertje wat...), enz. Je blijft dan steeds maar reageren op iemand en raakt gemakkelijk je eigen koers kwijt. Geef mee en blijf hardnekkig de situatie overeenkomstig je eigen wensen leiden. De combinatie 'kapotte grammofoonplaat' en 'misten' is een krachtige techniek. Dat is te doen door: 1)Reflectie van wat de ander zojuist heeft gezegd en toevoeging van je eigen boodschap ( 'Ik begrijp dat dit belangrijk voor je is, maar ik doe het niet. Ik moet mij voorbereiden op het examen van volgende week.', of 'Ik kan me voorstellen dat dit teleurstellend is en ik vind het zelf ook vervelend, maar ...'. ). Als je stelt dat je de ander begrijpt dan wil dat nog niet zeggen dat dit accepteert of goedkeurt. Je zegt alleen dat dit je duidelijk is. 2)In te stemmen met iedere objectieve constatering, maar zonder je feitelijk te laten overhalen ('Als dit niet wordt gedaan, dan is er een probleem. Dat is mij duidelijk, maar ik kan in verband met het examen van volgende week je toch niet helpen dit probleem op te lossen'). Je laat het probleem bij de ander en je laat je er niet in meetrekken. 3)Constatering dat elke uitspraak van de ander mogelijk waar is ('Zo kan je dit zien'). Je maakt duidelijk dat je de visie van iemand opmerkt en je laat je niet uit of je het daar mee eens bent.
3. Fouten toegeven: het spijt me
Een fout is een fout, niet meer en niet minder. Kritiek is manipulatief als deze zich niet richt op bepaald gedrag, maar op de persoon zelf. Je gaat niet- assertief met kritiek om en je geeft een ander de gelegenheid jou te manipuleren door middel van schuld- en angstgevoelens, als je: 1)de fout door een defensieve houding of tegen-kritiek ontkent ('Ja maar, ik kon er niets aan doen en ik moet het ook altijd alleen opknappen') 2)als het ware vergeving voor de fout zoekt en hem op de een of andere manier weer goed gaat maken. ('Ik vind het heel erg wat er is gebeurd en ik zal alles doen om het weer goed te maken') Beter is het om een fout toe te geven, zonder verdere verdediging of uitvoerige verontschuldigingen. ('Het spijt me, dat heb ik verkeerd gedaan').
4. Omgaan met kritiek: concretiseren
Maak onderscheid tussen bruikbare en onbruikbare kritiek. Bruikbare kritiek is leerzaam en toe te passen om bijvoorbeeld een werkstuk te verbeteren. De meeste docenten leveren bruikbare kritiek ook al voel jij je misschien op je teentjes getrapt. Onbruikbare kritiek kan je in sommige situaties naast je neer leggen en min of meer negeren. Docenten willen bijvoorbeeld wel eens de ene keer dit en de andere keer dat. Niet tegen ingaan en verder vergeten kan een goede oplossing zijn, want de kans is groot dat die docent het ook vergeet. Maar in een situatie waar je afhankelijk van iemand bent is negeren soms onmogelijk. Je zult bijvoorbeeld een werkstuk, ook als je het er niet mee eens bent toch moeten aanpassen omdat dit anders niet wordt goed gekeurd. Ontken de kritiek niet, maar probeer de kritiek te concretiseren, want daar is van te leren. Vraag meer informatie over de punten waar kritiek op is. Als je deze tactiek hanteert, dan zal de ander meestal minder gaan manipuleren, maar duidelijker zeggen waar het om gaat. ('Je bent het niet eens met wat ik heb geschreven. Wat heb ik volgens jou verkeerd gedaan?').
5. Grenzen stellen: nee
Soms zit er niets anders op dan duidelijk te maken dat je iets niet accepteert. Wat jou betreft is de grens bereikt en dit gedrag accepteer je niet ('Het spijt me, maar daar heb ik geen zin in!'). Het kan een goede tactiek zijn om dat openlijk te zeggen, maar pas op dat je niet handelt uit een verplichting te laten zien hoe 'sterk' je wel bent. Je kunt soms ook het zelfde effect eenvoudiger bereiken door bijvoorbeeld mee te geven en te misten. Probeer zo eenvoudig mogelijk duidelijk te maken welk gedrag onacceptabel is. 'Nee' is nee en genuanceerde verhalen passen niet op dit moment. Wie niet accepteert dat voor jou een grens is bereikt, maar je toch probeert over te halen heeft meestal niet het beste met je voor. Als je 'nee' zegt pas dan op dat je dat niet ontkracht door non-verbale signalen, bijvoorbeeld door er vriendelijk bij te glimlachen. Spreek duidelijk en kijk naar iemand. Soms is weggaan het duidelijkst wat je kunt doen. Als je een grens stelt zal er ongetwijfeld spanning ontstaan. Pas op dat je toch maar toegeeft om die spanning te laten afnemen.